Η Σοφία Κοτζάμπαση σπούδασε βυζαντινή και νεοελληνική φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Πτυχίο 1983, Μεταπτυχιακό δίπλωμα 1985) και ελληνική και βυζαντινή φιλολογία στο Freie Universität Berlin (Dr. Phil. 1988). Από το 1989 διδάσκει στο Τμήμα Φιλολογίας του Α.Π.Θ., ενώ έχει διδάξει ως επισκέπτρια καθηγήτρια στο Freie Universität Berlin (1994-1995). Υπήρξε υπότροφος του Ι.Κ.Υ., του DAAD, του Πανεπιστημίου του Princeton (Stanley J. Seeger Visiting Research Fellowship), τοῦ Dumbarton Oaks Research Center (Washington D.C.) του Πανεπιστημίου του Harvard και του ResearchCenter for Anatolian Civilization, Koç University (Κωνσταντινούπολη).

Στα ερευνητικά της ενδιαφέρονται περιλαμβάνονται η ρητορική, η επιστολογραφία, η ιστοριογραφία, η αγιολογία, η βυζαντινή προσωπογραφία, η επιβίωση της αριστοτελικής φιλοσοφίας και η παλαιογραφία. Έχει συγγράψει τα βιβλία: 1. Die handschriftliche Überlieferung der rhetorischen und hagiographischen Werke des Gregor von Zypern (Serta Graeca. Beiträge zur Erforschung griechi­scher Texte, 6). Wiesbaden 1998, 2. Byzantinische Kommentatoren der aristotelischen Topik. Johannes Italos und Leon Ma­gentinos (Εταιρεία Βυζαντινών Ερευνών, 17). Θεσσαλονίκη 1999, 3. Βυζαντινά χειρόγραφα από τα μοναστήρια της Μικράς Ασίας. Aθήνα 2004, 4. Das hagiographische Dossier der heiligen Theodosia von Konstantinopel. Einlei­tung-Edition-Kom­mentar (Byzantinisches Archiv, 21). Berlin – New York 2009, 5. Greek Manuscripts in Princeton. A Descriptive Catalogue (in collaboration with Nancy Sevcenko and Don Skemer), Princeton, Program in Hellenic Studies and Department of Art History 2010, 6. Ducas, Historia (Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Berolinensis) (υπό εκτύπωση). Έχει επιμεληθεί 7 συλλογικούς τόμους και άρθρα δημοσιευμένα σε διεθνή βυζαντινολογικά περιοδικά. Είναι μέλος της εκδοτικής επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού Parekbolai, του περιοδικού Ελληνικά, και μέλος της Διεθνούς Επιτροπής Ελληνικής Παλαιογραφίας.